De onzekerheid bij het beoordelen van uitzichtloosheid

Het voordeel van het hebben van een dwangstoornis is dat je verstandelijk heel goed weet hoe je om moet gaan met onzekerheid. Het nadeel is dat je het gevoelsmatig niet kunt, maar daar gaat het nu even niet over. Waar het wél over gaat is hoe je bij psychische aandoeningen van uitzichtloosheid kunt spreken, terwijl het beloop moeilijk te voorspellen is. Euthanasie kan immers alleen als het lijden uitzichtloos is.

Dat het beloop moeilijk is te voorspellen is ontegenzeggelijk waar. Dit heeft meerdere oorzaken. Het beloop is vaak grillig, we kunnen het ziekteproces niet zichtbaar maken en meten, de interrater-betrouwbaarheid is slecht, een classificatie zegt weinig over de ernst en de ziekteverschijnselen beperken zich niet tot één classificatie (comorbiditeit).

Er zijn wel veel studies over het beloop op langere termijn, maar dat gaat altijd over heterogene groepen, niet over een individu.

Er zijn zeker indicatoren, die een ongunstig beloop voorspellen, zoals wanneer iemand zonder effect het hele behandelprotocol doorlopen heeft. Maar ook dan is het niet absoluut zeker. Wonderbaarlijke genezingen komen weliswaar niet zoveel voor, maar ze komen voor. Op enig moment het lijden als ondraaglijk ervaren en geen hoop meer hebben sluit niet met zekerheid uit dat daar op een later moment anders over wordt gedacht.

Moeten we bij gebrek aan zekerheid dan maar afzien van euthanasie bij psychische aandoeningen? Dat is geen oplossing. Daarmee voorkom je weliswaar dat je iemand euthanasie verleent die op een later moment toch wel had willen blijven leven (foutpositief oordeel), maar je wijst dan ook mensen af die eindeloos ondraaglijk blijven lijden of zelf een eind aan hun leven maken (foutnegatief oordeel). Suïcide is bij 1 procent van alle mensen de doodsoorzaak. 80-90 procent van hen heeft een psychische aandoening. De kans op suïcide bij ernstige psychische aandoeningen kan wel 10 procent of hoger zijn. Een jaar na het afwijzen van een euthanasieverzoek na een wat langer traject hebben verreweg de meeste mensen nog steeds een doodswens. Van de mensen die overgaan tot bewust stoppen met eten en drinken is bij de helft sprake van een afgewezen euthanasieverzoek.

De wet vraagt geen absolute zekerheid. De wet vraagt dat de arts tot de overtuiging is gekomen dat het uitzichtloos is. Tot dat oordeel komt hij op basis van zijn onderzoek, zijn kennis van het ziektebeeld en de behandeling ervan, zijn ervaring en de behandelvoorgeschiedenis en het effect daarvan. Ook wordt meegenomen wat de patiënt nog kan opbrengen en of hij nog iets van een behandeling verwacht. Antibiotica werken ook als je je er niet voor inzet of er niet in gelooft. Maar zo werkt het niet bij veel behandelingen van psychische aandoeningen. Daarvoor is vaak grote eigen inzet nodig. Voor inzet is motivatie belangrijk en voor motivatie geloof in resultaat van de behandeling. Zeggen dat een patiënt nog jaren moet wachten op de mógelijkheid van een verbetering gaat volledig voorbij aan de vraag of iemand dat nog kan opbrengen.

Uiteindelijk gaat het erom te bepalen hoe realistisch je de kans acht dat het lijden nog draaglijk kan worden door behandeling en palliatie.

Dat oordeel kan per arts verschillen en is dus niet per se feilloos. Maar je ontkomt niet aan een beslissing. Een beetje euthanasie bestaat niet. En welke beslissing je ook neemt: beide hebben verregaande gevolgen. Je wilt niet te snel opgeven. Je wilt ook niet dat je therapeutische vasthoudendheid overgaat in hardnekkigheid, die niet meer in het belang van de patiënt is. En absolute zekerheid heb je niet, maar je ontkomt niet aan een keuze.

Hoe kan kennis over de dwangstoornis hier nu bij helpen? Daarbij weten we dat streven naar absolute zekerheid niks oplost. Je moet onzekerheid verdragen en vertrouwen oefenen. Dat doe je door naar eer en geweten te kiezen. Wat daarbij erg helpt is zo goed als mogelijk de keus niet te maken óver de patiënt maar mét de patiënt.

Denkt u aan zelfdoding? Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl